İnsan immün yetmezlik virüsü (HIV) enfeksiyonunun patojenik mekanizmaları karmaşıktır. HIV öncelikle CD4+ T hücrelerini hedef alarak kendini yüzeye tutundurur, hücreye giriş sağlar ve burada çoğalmaya başlar. Enfeksiyonun erken aşamalarında, viral replikasyon belirgin olup CD4+ T hücrelerinin hızlı ve yoğun biçimde tükenmesine neden olur. Bu ise büyük çapta viremiye ve enfeksiyonun vücudun tüm lenfoid dokulara kapsamlı şekilde yayılmasına yol açar. Kişi virüse antikorlar geliştirene ve konvansiyonel seroloji testleriyle HIV pozitif sonucu alınana kadar, enfeksiyon çoktan yerleşmiştir.
Vücut tahrip olanların yerine milyarlarca yeni CD4+ T hücresi üretir. HIV enfeksiyonu tedavi edilmediğinde immün sistemin progresif olarak bozulmasına neden olarak vücudun enfeksiyonlarla ve diğer hastalıklarla mücadele edebilme yetisini ortadan kaldırır. Edinilmiş immün yetmezlik sendromu (AIDS) HIV enfeksiyonunun en ileri aşamaları olup çeşitli fırsatçı enfeksiyonların veya ilgili kanserlerin ortaya çıkmasıyla tanımlanır.

Süregelen virüs replikasyonu CD4+ T hücrelerinin gerek fonksiyon gerek sayı açısından progresif biçimde kaybedilmesiyle doğrudan bağlantılı olduğundan, tedavinin ana dayanak noktası viral yaşam döngüsünü ortadan kaldırmaktır. Geniş kapsamlı araştırma verileri, etkin viral baskılama için topluca antiretroviraller (ARV) olarak adlandırılan bir ilaç kokteylinin kullanılmasının gerektiğini tespit etmiştir; buradaki isim HIV'nin ait olduğu Retroviridae familyasını yansıtmaktadır. Antiretroviral tedavi (ART) görmekte olan hastaları izlemek için gereken bu ilaçlar ilk başta geniş ölçekli uygulama için aşırı derecede pahalı olduğundan, tedavi yalnızca ilerlemiş immünosupresyon yaşayan kişiler ile sınırlandırılmaktaydı. Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) kimlerin ART programlarına kayıt için uygun olduğunun nasıl belirleneceğine dair geniş kapsamlı kılavuzlar hazırlamıştır. Başka kritik faktörler dikkate alınmış olsa da, bu seçimin birincil kriteri CD4 sayımı olmuştur, çünkü bu sayım HIV ile enfekte kişilerde immün fonksiyonun en önemli laboratuvar göstergesidir. Toplu üretimin ölçek ekonomilerine bağlı olarak, gerek ilaçların gerek laboratuvar testlerinin maliyetlerindeki azalmayla birlikte ayrılan fonlardaki artışın eşliğinde HIV ile savaşma kararlılığındaki global artış "test ve tedavi" prensibinin benimsenmesine yol açmış ve bu noktada CD4 sayımına bakılmaksızın HIV enfeksiyonu tanısı konulduğu sırada herkes için ART'nin başlatılması gerekli hale gelmiştir. Ayrıca, HIV viral yük (HIVVL) testleri daha ekonomik ve erişilebilir hale geldiğinden, ART'ye verilen yanıtı izlemek için CD4 sayımından ziyade HIVVL tercih edilmektedir.

CD4 sayımının tedavinin başlatılması için artık şart olmamasına ve viral supresyonu değerlendirmek için tercih edilen izleme testinin HIVVL olmasına karşın, bu sayım HIV hastalığının yönetiminde kritik düzeyde önemli bir test olmayı sürdürmektedir.
 

Pek, CD4 testi ne zaman ve neden yapılmalıdır?

HIV tanısı ilk konulduğunda.¹

Bunun amacı tedaviye başlanıp başlanmayacağını belirlemek değil, gelecekte kişide komplikasyonlar gelişmesi durumunda referans alınacak bir başlangıç değeri elde etmektir (ART yaşam boyu alınmalıdır). Ayrıca, pek çok hasta tanı konulduğu sırada hastalığın ileri bir evresindedir ve fırsatçı enfeksiyonları önlemek için profilaktik antibiyotiklerden yarar görebilir.

Tedaviye ara verildikten sonra ART yeniden başlatılırken.¹

Bunun amacı yeni bir başlangıç değeri belirlemek ve bir süre tedaviye devam edilmemesi nedeniyle hastalıkta herhangi bir ilerleme olup olmadığını anlamaktır.

Kişi hastayken ve HIV hastalığının ilerlediği yönünde klinik bir şüphe varlığında.¹

İlerlemiş HIV hastalığı yüksek bir ölüm riski taşır; dolayısıyla bu kişilerin yoğun bir destekleyici bakım paketinden faydalanabilmesi için tespit edilmeleri önemlidir.² CD4 sayımları bağlantılı fırsatçı enfeksiyonlar (örneğin, tüberküloz, kriptokokal menenjit ve toksoplazmoz) için ilave test ve destek gereksinimine kılavuzluk eder.³

Tedavinin başarısız olduğu yönünde bulgular elde edildiğinde (art arda iki kez VL >1000 kopya/ml).^1,3

Viral supresyonun başarısız olması, CD4+ T hücrelerindeki süregelen tükenme nedeniyle, kişiyi immün supresyonun kötüleşmesi riskiyle karşı karşıya bırakır. Bu kişiler ilerlemiş hastalık riski taşıyor olabilir ve tedavinin başarısız olmasının sebebi olarak tedaviye uymama durumu ekarte edilmiş ise, tedavi rejiminin değiştirilmesi gerekecektir.

HIVVL testlerinin kullanılamadığı durumlarda tedaviye verilen yanıtı izlemek için.¹

HIVVL viral supresyonu değerlendirmek için tercih edilen test olsa da, CD4 sayımı yedek bir belirteç olarak yararlıdır, çünkü supresyonun başarısız olması en nihayetinde CD4 sayımlarının gerilemesiyle kendini gösterecektir.