Kalıtsal sferositoz (HS), eritrositleri etkileyen patolojik bir durumdur. Kalıtım yoluyla aktarılan bu bozukluk membran proteinlerinin sentezinde yer alan genlerdeki mutasyonlardan kaynaklanır ve bu disfonksiyonel membran proteinleri nedeniyle eritrositler biçimini değiştirir. Anormal eritrositler, normal bikonkav disk biçiminde değil, küre biçimindedir. Biçimdeki farklılık, bu eritrositlerin esnekliğini azaltır ve kırılganlığını artırır [1]. Bu anormal sferositler dalakta parçalanarak ekstravasküler hemolize yol açar. Bu hastalık en yaygın olarak, 5000 doğumda 1 insidansla Avrupa ve Kuzey Amerika’da Beyaz ve Japon popülasyonlarında görülür ve spontan mutasyonlara bağlı birkaç vakaya rastlanır.
Hastalığın klinik tablosu semptom göstermeyen taşıyıcılardan hafif, orta veya şiddetli HS formlarına sahip hastalara kadar değişiklik gösterebilir. Hastalığın semptomları tipik olarak sarılık, splenomegali ve kimi zaman anemidir. Parçalanan hücrelerin bilirubininin safra kesesinde birikmesinden dolayı hastalarda safra taşları oluşabilmektedir. HS’nin orta ila şiddetli formunu yaşayan kişiler, orta dereceli formun tüm özelliklerini gösterir, ancak ek olarak şiddetli anemiye sahiplerdir; bu da, eritrosit mevcutlarının yenilenmesi için sık sık kan nakilleri yapılmasını gerektirir. Bu hastalarda ayrıca şiddetli splenomegali ve sarılık görülür ve safra taşı oluşma riski yüksektir.
Özel bir grup da kalıtsal sferositozun hafif formunu taşıyanlar olup klinik semptom göstermez ve pozitif aile öyküsüne sahiptir. Bu kişilerde, rastlantısal olarak dikkat çekici laboratuvar sonuçları tespit edilebilir. Hafif yüksek MCHC (ortalama hücresel hemoglobin konsantrasyonu) değerine sahip normal CBC, HS dâhil RBC membran hastalıklarına sahip belli hastaların tespit edilmesi açısından özel önem taşır. Bu tür olgularda, yüksek MCHC değeri periferik kan simirini ve küre biçimindeki eritrositlerin tespitini sağlayan, gösterge niteliğindeki ilk belirti olabilir.

Günlük rutin uygulamada yüksek MCHC’nin yönetimi

Yüksek MCHC rutin laboratuvar uygulamasında oldukça nadir bir olay olsa da, uygun şekilde yönetilmesi gerekir. Sadece analitik bir artefakt olabileceği gibi, tamamen patolojik bir örneği de işaret ediyor olabilir. Eritrositler (RBC), hemoglobin (HGB), ortalama hücre hacmi (MCV) veya hematokrit (HCT) parametrelerinden biri veya birkaçıyla ilgili anormalliklerin ölçümü anormal RBC indekslerine, özellikle MCHC’ye yol açar. Aslında, farklı nedenler yanlış RBC, HCT veya HGB ölçümlerine yol açar ‒ örneğin, antikor varlığının RBC aglütinasyonuna (soğuk aglütininler) veya anormal plazmaya (lipemik, hemolitik veya ikterik durum veya anormal protein) neden olması. Gerçek klinik anlamında yüksek MCHC değeri, edinilmiş veya kalıtsal bozukluklar durumunda görülebilir; eritrosit hacmi homeostazının bir modifikasyonu, dehidrasyonla birlikte gözlemlenir. Su kaybı, hücre hacminin azalmasını ve hemoglobin konsantrasyonunun artmasına yol açar [2]. Nadir durumlarda, şiddetli iyon sorunları olan veya belli ilaçlarla tedavi görmüş olan hastalarda dehidrasyona maruz kalmış RBC’den dolayı gerçekten yüksek MCHC tespit edilebilmektedir [3].
Laboratuvarın önündeki güçlük, yüksek MCHC’nin nedenini belirlemektir. Genişletilmiş IPU’da uygulanan CBC-O konsepti laboratuvarların geleneksel CBC ölçüm metodolojilerindeki etkileşimlerden kaynaklanan sorunu çözümlemesine yardımcı olur. MCHC arttığında, CBC-O otomatik olarak bir RET kanalı refleks ölçümünün yapılmasını sağlar. Ölçüm RET kanalından optik parametreleri oluşturduktan sonra, yüksek MCHC (soğuk aglütinasyon, lipemi, hemoliz, RBC hastalığı vb.) değerinin ardında yatan nedeni tespit etmek üzere özel olarak oluşturulmuş bir algoritma [4] kullanılır ve kullanıcıya düzeltici bir işlem önerilir. Bu şekilde analist, olası en iyi CBC sonucunu bildirmeye karar verebilir. CBC-O konseptinin bir parçası olarak, (RET ve FRC parametrelerine bağlı) bir RBC skoru hesaplanır ve pozitif sonuç alındığında, söz konusu örnek için RBC morfolojisini gözlemlemek üzere bir kan simiri önerilir. RBC skorunun, RBC hastalığının yüksek bir hassaslıkla tespitine olanak tanıdığı saptanmış olup kalıtsal sferositoz gibi RBC bozukluklarının tanısının hızlanmasına gerçekten yardımcı olabilmektedir [4].
Şiddetli abdominal ağrı şikayetiyle gelen 14 yaşındaki bir erkek çocuğu vakasında, bir Sysmex XN analizörü üzerinde yapılan tam kan sayımı sonucunda hafif bir anemi, normal WBC ve PLT sayımları ve yüksek bir MCHC değeri gözlemlenmiştir (Şekil 1).

Yüksek MCHC değeri nedeniyle, CBC-O Uygulaması tetiklenmiş (Şekil 2) ve pozitif bir RBC skoru, MCHC değerinin gerçekten arttığını ve bunun RBC hastalığı veya hemoliz kaynaklı olabileceğini ortaya çıkarmıştır.

Plazma, görünür herhangi bir anormallik olmaksızın berraktır ve hastada RBC hastalığı olduğu bilinmediğinden, laboratuvar daha sonra bir periferik kan simiri gerçekleştirmiş, neticesinde küre biçiminde eritrositler tespit edilmiştir (Şekil 3).

[1] Cotran RS et al. (2005) Robbins and Cotran pathologic basis of disease. Elsevier Saunders. p. 625. ISBN 0-7216-0187-1.
[2] Gallagher PG. (2013) Disorders of red cell volume regulation. Curr Opin Hematol. 20(3):201-7.
[3] Godon A et al. (2012) Automated hematology analysers and spurious counts Part 3. Haemoglobin, red blood cells, cell count and indices, reticulocytes. Ann Biol Clin (Paris). 70(2):155-68.
[4] Berda-Haddad Y et al. (2017) Increased mean corpuscular haemoglobin concentration: artefact or pathological condition? Int J Lab Hematol. 39(1):32-41.