Mart 2025 Bilimsel Takvimi

Uzun COVID'in patolojisi

Şiddetli COVID-19 enfeksiyonunun akut dönem sonrası bir sonucu olan uzun COVID, asemptomatik olabildiği gibi kalp krizleri, inmeler veya reküren enfeksiyonlar gibi akut olaylar olarak da ortaya çıkabilen, relaps gösteren persistan semptomlar ve değişken düzeylerde organ hasarını içeren geniş bir spektrum ile seyreder. Altta yatan patojenik mekanizmalar karmaşıktır. Yaygın vasküler disfonksiyon ile sonuçlanan trombotik endotelit, bu semptomların merkezinde yer alır.

Uzun COVID'de gözlemlenen vasküler anormalliklerin anlaşılması için akut COVID-19'un bir sonucu olan bu vasküler patolojinin değerlendirilmesi esastır ve hastalığın her iki fazında vasküler hasarın temel rolünü vurgulamaktadır. Persistan trombotik endotelit, uzun COVID'in kronik seyrini harekete geçiren muhtemelen birincil patoloji olabileceği gibi, disfonksiyonel vasküler endotel de yapısal bir dönüşüm geçirerek amiloid yapıya kavuşan fibrin(ojen) moleküllerinden oluşan ‘fibrinaloid mikro pıhtıların’ bir kaynağı olabilir.

Bu fibrinaloid mikro pıhtılar; fibrinaloid molekülleri, diğer molekülleri ve diğer sıkışmış proteinleri içeren küçük kan pıhtılarıdır. Bu mikro pıhtılar, serum amiloid A gibi sadece proenflammatuar moleküllerden değil aynı zamanda α2-antiplazmin ve plazminojen aktivatör inhibitöründen oluştuğu için çözünmeye karşı direnç sergileyerek pıhtıların, temel fibrinoliz enzimi olan plazmin tarafından parçalanmasını engellerler.

Ayrıca, trombotik endotelit, kapillerlerin yoğunluk veya sayısında bir düşüşe yol açar (‘kapiller yoğunluk azalması’ olarak adlandırılır). Bu kapiller yoğunluk azalması, dolaşımdaki fibrinaloid mikro pıhtılar ile bir araya geldiğinde, özellikle egzersiz sırasında azalan kan akışı ve artan talep arasında bir dengesizliğe neden olabilmektedir ve potansiyel olarak uzun COVID'in semptomlarının ve patolojisinin büyük kısmını açıklar [1,2].

Tanı

Şu anda, uzun COVID tanısı esas olarak hastanın yakındığı semptomlara dayanmaktadır ve bunu açıklanan semptomlara bağlı olarak tıbbi öykü değerlendirmesi, fiziksel muayene, artı kan testleri, görüntüleme tetkikleri ve/veya fonksiyonel testler izlemektedir [3]. Bununla birlikte, immün hücreleri karakterize etmek ve fibrinaloid mikro pıhtıları tanımlamak, karakterize etmek ve miktarını belirlemek üzere akış sitometrisi bazlı metodolojilerin yanı sıra D-dimer, von Willebrand faktörü, ADAMTS-13 ve çözünür trombomodulin gibi laboratuvar parametreleri, uzun COVID tanısının geliştirilmesine ve tedavi stratejilerinin yönlendirilmesine yardımcı olabilir [4-6].