Malarya, insanlara daha çok enfekte dişi Anopheles sivrisineklerinin ısırması yoluyla bulaşan Plasmodium cinsi tek hücreli parazitlerden kaynaklanan bulaşıcı bir hastalıktır. Hastalık, dünya nüfusunun %40’ının enfeksiyon riski altında olduğu ve her yıl ortalama 250 milyon vaka ve 600.000 ölümün bildirildiği küresel bir sağlık sorunudur. Naif immün sistemleri nedeniyle en savunmasız popülasyon, yıllık ölümlerin%70'inden fazlasını oluşturan beş yaşın altındaki çocuklardan oluşur [2].

Malarya, ekvator çevresindeki tropikal ve subtropikal bölgelerde (malarya endemik bölgeler) yoğunlaşır ve çevresel faktörler hastalığın mevsimsel olarak veya yıl boyunca bulaşmasını kolaylaştırır. Uzun yağışlı mevsimlere sahip sürekli ılık geçen bir iklim (≥ 20°C) sivrisinekler için ideal üreme koşulları sağlar ve içindeki parazitlerin çoğalmasını kolaylaştırır [3]. Dünyada en çok etkilenen bölge, yılda 230 milyondan fazla vaka ile dünya çapında malaryaya bağlı ölümlerin %95'inin yaşandığı Afrika'dır (Şekil 1) [2].

Şekil 1. Bölgeye özgü vakaları olan ülkeler ve 2024 yılındaki durumları [2].

Plasmodium parazitlerinin beş türünün insanlarda malaryaya neden olduğu bilinmektedir. En dikkat çekici türler, en geniş coğrafi yayılıma sahip olan P. vivax ve dünya çapındaki vakaların %95'inden fazlasından sorumlu olan ve hastalığın en şiddetli formuna neden olan P. falciparum'dur. Türden bağımsız olarak, parazit hem sivrisineklerde hem de insan konakçılarında aynı karmaşık yaşam döngüsünü izleyerek çeşitli gelişim evrelerinden geçer (Şekil 2): Karaciğerdeki hepatik şizontlar, merozoitler, immatür trofozoitlerin halka formları, geç trofozoitler, kan evresi şizontları ve periferik kandaki gametositler ile sivrisineklerdeki sporozoitler [4, 5].

Şekil 2. Plasmodium parazitinin yaşam döngüsü [5].

Hastalığın klinik tablosu, enfekte bireyin immünite seviyesine bağlıdır. İlk maruziyet, kanda önemli bir parazitemi seviyesine neden olacak, parazitle ilk karşılaşma olduğu için düşük bir immünite seviyesi gösterecektir. Bu şiddetli malarya türü tipik olarak beş yaşın altındaki çocuklarda ve hamile kadınlarda görülür ve tıbbi acil durum olarak kabul edilir. Parazite daha sonra maruz kalınması hastalığın daha hafif geçirilmesine neden olabilir, çünkü artan immünite kandaki parazitemi seviyelerini düşürür ve klasik ateş, titreme ve baş ağrısı semptomları üretir. Nihayetinde, parazitlere tekrar tekrar maruz kalındıktan sonra, parazitler kandan hızla temizlendiğinden, etkilenen bireyler hastalığın asemptomatik bir formunu geliştirebilirler [6].

Olgu sonuçları

Malarya endemik bir bölgedeki on yaşındaki bir erkek çocuk asteni, ateş ve kusma şikâyetiyle kliniğe başvurmuştur. Malarya şüphesiyle kan örneği alınarak XN-31 analizöründe analiz edilmiştir. Temel bulgular arasında, nispeten düşük 152×10³/µl trombosit sayımı, yüksek düzeyde artmış 130,8×10³/µl MI-RBC sayısı ve ‘Malaria?(P.f)’ işaret mesajı (Şekil 3) yer almıştır.

Şekil 3. XN-31 tarafından görüntülenen hematoloji laboratuvarı sonuçları.

Eşsiz teknoloji ve reaktiflerin kullanıldığı XN-31 analizörü, geleneksel XN Serisi veya XR Serisi analizörlere kıyasla hücrelerin içerisindeki daha küçük partikülleri tespit edebilmektedir. Malarya ile enfekte olmuş eritrositleri (MI-RBC), parazitlerin nükleik asitlerini lekeleyen floresans belirtecini alarak benzersiz bir sinyal yayar ve bu popülasyonu M saçılım grafiğinde açıkça ayırt eder.

Bu olgudaki M saçılım grafiğinde MI-RBC, iki farklı floresan ışık şiddeti alanında çizilen halka formlarıyla gösterilmektedir (Şekil 4, oklar). Soldaki küme, bir parazit tarafından enfekte olmuş eritrositlere (RBC) karşılık gelirken, sağdaki küme iki veya daha fazla parazitin tek bir RBC'ye girdiğini göstermektedir.

Şekil 4. MI-RBC popülasyonunu (kırmızı) iki ayrı küme halinde gösteren M saçılım grafiği; RBC hücreleri, hücre başına bir parazit (sol ok) veya iki ya da daha fazla parazit (sağ ok) ile temsil edilmektedir.

Ek testler, XN-31 analizöründen alınan sonuçları doğrulamıştır. Hızlı bir P. falciparum tanı testi pozitif sonuç vermiş ve ince kan simirinin mikroskobik incelemesi, halka formları olarak sunulan P. falciparum ile enfekte RBC sayısının belirgin bir şekilde arttığını göstermiştir.

Referanslar

[1] Prudêncio M et al. (2006): The silent path to thousands of merozoites: the Plasmodium liver stage. Nat Rev Microbiol 4, 849–856.

[2] Global Malaria Programme (2024): World Malaria report 2024, WHO.

[3] Lefevre T et al. (2013): Non-genetic determinants of mosquito competence for malaria parasites. PLoS Pathog 9(6): e1003365.

[4] Sato S (2021): Plasmodium–a brief introduction to the parasites causing human malaria and their basic biology. J Physiol Anthropol 40(1): 1.

[5] Hill AV (2011): Vaccines against malaria. Philos Trans R Soc Lond B Biol Sci 366(1579): 2806–14.

[6] Mendonca VR et al. (2015): Immunoregulation in human malaria: the challenge of understanding asymptomatic infection. Mem Inst Oswaldo Cruz 110(8): 945–55.

SEED Malaria – the global burden

Malaria has plagued humankind since ancient times and is still a significant threat to around half of the world’s population. Although malaria infections are primarily a problem in tropical regions, they occur ever more frequently also in non-endemic areas due to tourism and globalisation.

Download

Yayınlar

Şimdi keşfedin!

Bilimsel Takvim 2025

Aylık vakalarımızı