İdrar osmolalitesi ve dansitesi böbrek fonksiyonları ile elektrolit ve su dengesinin takibi için kullanılmaktadır. İdrar osmolalitesi böbreğin idrarı konsantre etme gücünün değerlendirilmesinde en önemli laboratuvar parametresidir. ^1,2

Düşük idrar osmolalitesi, artmış su alımı (ör. primer polidipsi), diabetes insipidus (merkezi sinir sistemi kaynaklı veya vasopressin eksikliğine bağlı gelişen) ya da diabetes mellitus ile ortaya çıkabilir. Yüksek idrar osmolalitesi, böbrek kan akışının azalmasına ve böbrek tübüler hücrelerinde hasara neden olan dehidratasyon gibi hipovolemik durumlarda yaygındır ve bu durum böbreklerin idrarı konsantre etme yeteneğini bozar.^2,3

SBÜ İzmir Tepecik Eğitim ve Araştırma Hastanesi Tıbbi Biyokimya Uzmanı Doç. Dr. Deniz İlhan Topçu. I have also add this to file info. — SBÜ İzmir Tepecik Eğitim ve Araştırma Hastanesi Tıbbi Biyokimya Uzmanı Doç. Dr. Deniz İlhan Topçu

Osmolalite nedir?

Osmolalite, bir kilogram çözeltideki çözünmüş partiküllerin miktarı (osmol/kg) olarak tanımlanmaktadır ve osmotik olarak aktif parçacıkların miktarı olarak ifade edilebilir.

Osmolalite Ölçümü

Spesifik gravite, idrar osmolalitesiyle korelasyon gösterir ancak idrar osmolalitesinin direkt ölçümü hidrasyon durumunun ve böbreğin idrarı konsantre etme yeteneğinin belirlenmesi için altın standart olarak kabul edilir. ³

Günümüzde idrar osmolalitesinin ölçümü için kullanılan referans yöntem donma noktasındaki düşmenin tespitine dayanmaktadır (freezing point depression method). İdrarın 0°C’nin altına ne kadar soğutulabileceği, çözünmüş maddelerin konsatrasyonuna bağlıdır. Tanım olarak kilogram başına bir miliosmol donma noktasını 0,001858 °C düşürmektedir. Dolayısıyla idrar osmolalitesi bu düşüşün bir fonksiyonu olarak ölçülebilmektedir.² Bu yöntem doğruluk ve kesinlik bakımından üstündür. ³

Osmolalite Ölçümü Kısıtlılıkları

Bu yöntem her ne kadar osmolalite belirlenmesi için altın standart olmakla beraber yöntemin çalışması bazı zorluklar içermektedir. Ölçüm için ilave cihaz gerekliliği ve maliyeti testin ulaşılabilirliğini azaltırken, manuel işlem basamaklarının varlığı ve yüksek hacimli örnek gerekliliği testin çalışmasını kısıtlamaktadır.⁴

Alternatif Ölçüm Yöntemleri

Günümüzde bu nedenle daha pratik osmolalite ölçümleri için çeşitli yöntemler üzerinde çalışılmaktadır. İdrar analizinde ortaya çıkan yeni teknolojik gelişmeler idrar patolojilerinin belirlenmesinde alternatif tanı yaklaşımlarına olanak sağlamıştır. İdrar osmolalite tahmini için cep telefonu kamerasıyla idrar renginin değerlendirildiği daha deneysel yöntemlerden, idrar dansitesine, serum ve idrar kreatinin ölçümü veya ilave bazı biyokimyasal parametrelerin ölçüm sonucunu kullanan matematiksel formüllere ya da idrar iletkenliğinin kullanıldığı birçok farklı yöntem geliştirilmiştir. ^5,6

İdrar glukoz, üre, sodyum, potasyum testleri kullanılarak formül ile osmolalite değeri hesaplanması bu yöntemler arasında sıklıkla kullanılan yöntemlerdendir: ²

(Sodyum, potasyum: mmol/L; üre nitrojeni, glikoz: mg/dL)

İletkenlik

Özellikle son yıllarda idrar iletkenliğinin osmolalite tahmininde kullanımı ile ilgili çeşitli çalışmalar gerçekleştirilmiştir.⁴ Elektriksel iletkenlik veya direnç, idrar gibi biyolojik sıvılarda bulunan toplam iyon miktarını tahmin etmek için kullanılabilmektedir.

İdrarın iyonik konsantrasyonu, doğrusal olmayan bir ilişkiyle idrarın elektrik akımı iletme yeteneğini belirler. Bu yöntem her molekül için seçici olmamakla beraber duyarlı bir ölçüm yöntemi sağlar. İletkenlik ölçümünün diğer avantajları arasında ise ölçüm yönteminin ilave reaktif gerektirmemesi ve uygulamanın kolay olması sayılabilir. Bununla birlikte Kohlrausch yasasına göre bir sıvının elektriksel iletkenliği yüklü parçacıkların konsantrasyonlarına bağlıdır. Dolayısıyla idrar örneklerinde yer alabilen glukoz, üre ve kontrast ajanların varlığı osmolalite tahmininde iletkenlik ölçümünün kısıtlılığını oluşturur.^3,4

Sysmex UF-5000 ile Osmolalite Tahmini

Sysmex UF-5000 idrar analiz cihazı idrar mikroskobik değerlendirmesinde kullandığı akış hücre ölçer yöntemine ilave olarak iletkenlik ölçümü için sabit akım altında empedans ölçümü yöntemini kullanan ilave bir modül içermektedir. Bu sayede örneklerin analiz, esnasında tüm idrar ve vücut sıvılarında iletkenlik ölçümü gerçekleştirilmektedir. Elde edilen bu iletkenlik değeri daha sonra matematiksel hesaplamalar ile idrar osmolalitesinin tahminine dönüştürülmektedir. Bu sayede ek bir maliyet ve işlem gerektirmeden osmolalite tahmini yapılabilmektedir.

İletkenlik ölçümü ile osmolalite tahmininin her ne kadar ölçüm yöntemine bağlı bazı kısıtlıkları olsa da tam idrar analizi için laboratuvara gelen tüm örneklerde ek işlem gerektirmeden osmolalite tahminin yapılması ve hastaların taranması önemli bir avantajdır. Ayrıca literatürde iletkenlik ile birlikte ilave ek tam idrar parametrelerinin kombine kullanımının osmolalite tahmininin geliştirilebileceği geliştirilebileceği belirtilmiştir.⁴

Formül: osm. = 2 x (idrar na+) + idrar k++ (idrar ure nitrojeni /2,8) +(idrar glukozu/18)

Referanslar

[1] Guerrero S (2017): Analytical validation and reference intervals for freezing point depression osmometer measurements of urine osmolality indogs.,

[2] Carl A. Burtis David E. Bruns (2012): Tietz Textbook of Clinical Chemistry and Molecular Diagnostics

[3] Yoo DW, Lee SM, Moon SY (2020): Evaluation of conductivity-based osmolality measurement in urine using the Sysmex UF5000

[4] Oyaert M, Speeckaert MM (2019): Estimated urinary osmolality based on combined urinalysis parameters: A critical evaluation

[5] Walawender L, Patterson J, Strouse R (2018): Mobile technology application for improved urine concentration measurement pilot study

[6] Villiger M, Stoop R, Vetsch T (2018): Evaluation and review of body fluids saliva, sweat and tear compared to biochemical hydration assessment markers within blood and urine